Logika - cz. 2

SUPOZYCJA ZWYKŁA – gdy nazwa jest wzięta/użyta w supozycji zwykłej, NAZWY są określane w każdym z działów semiotyki:

1.      definicja syntaktyczna: nazwy są to wyrażenia, które nadają się na podmiot bądź orzeczenie w zdaniach o budowie/strukturze:

A jest B.

Nadają się w tym sensie, że powstaje całość poprawnie zbudowana.

2.      definicja semantyczna: nazwy to wyrażenia, które coś oznaczają. Wyrażenie coś oznacza wtedy i tylko wtedy, gdy można je, zgodnie z prawdą, o czymś orzec (można przynajmniej w zasadzie), np. Sokrates, Harry Potter, dzisiejszy król Polski.

Nazwą w sensie semantycznym nie jest np. kwadratowe koło, żonaty kawaler.

To co oznaczone, może istnieć w dowolny sposób (aktualne może być przeszłe, rzeczywiste – fikcyjne) z wyjątkiem obiektów, które – jak wynika ze znaczenia nazwy – musiałyby mieć cechy wykluczające się, np. kwadratowe koło.

Wyrażenia, które spełniają definicję semantyczną, a nie spełniają syntaktycznej, to tzw. NAZWY POZORNE.

3.      definicja pragmatyczna: nazwy wyrażają pojęcia w sensie psychologicznym (bo pojęcia są w umyśle).

Słowo „pojęcie” ma dwa podstawowe znaczenia:

      pojęcie w sensie logicznym jest to znaczenie nazwy w określonym języku;

JĘZYK	ŚWIADOMOŚĆ	RZECZYWISTOŚĆ Z PRZEDMIOTAMI MYŚLI
Znak = substrat materialny + znaczenie	myślowy odpowiednik	desygnat
Nazwa = dźwięki, napisy + pojęcie w sensie logicznym

      pojęcie w sensie psychologicznym jest to nieoglądowe przedstawienie psychiczne zgodne co do treści z pojęciem w sensie logicznym.

Czy można myśleć nie używając języka? – spór.

Myślimy zawsze w jakimś języku.

Gdy rozumie się znaczenie, powstaje myśl zgodna co do treści. Może też powstać wyobrażenie w umyśle – jest to przedstawienie oglądowe.

Obok nazwy i pojęcia w semantyce odróżnia się jeszcze tzw. terminy.

TERMIN jest to szczególnego rodzaju nazwa, to znaczy taka, która ma dobrze określone znaczenia w jakimś języku (zwykle jest to język jakiejś dyscypliny).

Termin to nazwa zdefiniowana.

Ogół terminów właściwych dla jakiejś dyscypliny to jej terminologia.

Podstawowe rozróżnienia związane z nazwami to: desygnat, zakres, treść nazwy.

DESYGNAT to przedmiot przez nazwę oznaczany.

ZAKRES to zbiór wszystkich desygnatów nazwy.

TREŚĆ to zbiór cech przysługujących desygnatom nazwy.

W semiotyce wyróżnia się 3 odmiany pojęcia „treść”:

1. treść ogólna – to ogół cech (zbiór wszystkich) przysługującym wspólnie wszystkim desygnatom nazwy;
2. treść charakterystyczna – to każdy zbiór cech, które razem wzięte charakteryzują desygnaty, to znaczy wyróżniają desygnaty spośród ogółu przedmiotów;
3. treść słownikowa – to prosta charakterystyka zwana leksykalną.

Treść ogólna – nie każda cecha pojedynczego desygnatu się tu znajdzie.

Treść charakterystyczna – może być wiele zespołów cech.

np. kwadrat:

TREŚĆ OGÓLNA	TREŚĆ CHARAKTERYSTYCZNA
np. ilość boków, kątów, wpisanie w koło	np. przekątne pod kątem prostym, równej długości, połowiące się – TE CECHY PRZYSŁUGUJĄ TYLKO KWADRATOM

Charakterystyka odnosi się i do treści ogólnej i do słownikowej – jest więc pojęciem najogólniejszym.

SUPOZYCJE NAZW – różne ujęcia nazwy, w których zmienia się jej odniesienie.

Tradycyjnie wyróżniono 4 podstawowe supozycje:

• zwykłą;
• formalną;
• naturalną;
• materialną.

wtedy odnosi się do jednego desygnatu ze swego zakresu.

SUPOZYCJA FORMALNA – supozycji formalnej, nazwa odnosi się do każdego spośród swoich desygnatów, lecz branych z osobna.

SUPOZYCJA NATURALNA – w supozycji naturalnej nazwa odnosi się do całego zakresu, czyli do ogółu desygnatów razem wziętych.

SUPOZYCJA MATERIALNA – w supozycji materialnej nazwa odnosi się do samej siebie.

 Przykłady supozycji:

• formalna: Kot jest ssakiem.
• zwykła: Podrapał mnie kot., Kot przebiegł mi drogę.
• naturalna: Kot jest gatunkiem ssaków., Karp jest drogi (chodzi o gatunek)
• materialna: „Kot” jest rzeczownikiem.

W supozycji zwanej tradycyjnie materialną naprawdę jest użyta nowa nazwa, to znaczy metajęzykowa – najczęściej cudzysłowowa nazwa nazwy.

Rodzaje nazw – nazwy są dzielone ze względu na różne kryteria, m.in.:

1. ze względu na budowę:

·         proste – jednowyrazowe, np. król;

·         złożone – więcej niż jednowyrazowe, np. król Polski;

2. ze względu na ilość desygnatów:

·         puste – zero desygnatów;

·         jednostkowe – jeden desygnat;

·         ogólne – więcej niż jeden desygnat. Pośród nazw ogólnych wyróżnia się tak zwane:

-        szczegółowe – więcej niż jeden, lecz nie wiele desygnatów, np. kosmonauta;

-        pospolite – wiele desygnatów, lecz nie wszystkie z rozważanej dziedziny;

-        uniwersalne – wszystkie z rozważanej dziedziny;

„wiele”/”niewiele” wskazuje uniwersum; ogólna umowa wskazuje uniwersum

3. ze względu na sposób oznaczania:

·         generalne – oznaczają desygnaty wskazując na ich cechy indywidualne;

·         indywidualne – nie wskazują na cechy, np. gaz, polon – krótka, łatwa do wymówienia w każdym języku, nie ma jednak związku z cechami desygnatu;

4. ze względu na genezę nazwy – sposób wprowadzenia do języka:

·         konwencjonalne – wprowadzone na postawie umowy wiążącej je z desygnatami;

·         niekonwencjonalne – bez umowy, pojawiają się spontanicznie.

Kryteria 3 i 4 są ze sobą ściśle związane. Nazwy indywidualne są nazwami konwencjonalnymi, np. płaskowyż.

                                                                                                       

Im dłużej nazwa jest w języku, tym bardziej jej podstawowa funkcja, to znaczy oznaczanie, przesłania funkcję znaczenia. Wskutek tego przestajemy dostrzegać generalność. Używamy nazwę, bo oznacza, ale przestajemy dostrzegać jej funkcję, np.:

§  piwnica (kiedyś przechowywano tam piwo);

§ 

Są to nazwy GENERALNE

długopis;

§  przysięga (od przysiadania);

§  atom (gr. atomos – niepodzielny; dziś wiemy, że atomy są podzielne).

Wiele nazw indywidualnych jest wprowadzanych do języka uroczystym aktem nadania, zw. „chrztem”.

5. ze względu na to, czy desygnaty są zbiorowościami:

·         zbiorowe (zespołowe, kolektywne) – np. las – skupisko drzew; zbiór, grupa, załoga, bukiet, księgozbiór;

UWAGA! Drzewo nie jest desygnatem zbioru las.

·         niezbiorowe;

6. ze względu na to jak (czy dobrze, czy źle) jest wytyczony zakres nazwy:

·         ostre – o dobrze wytyczonym zakresie;

·         nieostre – (wszystko zależy od kontekstu);

 

Wiele nazw w języku potocznym to nazwy nieostre.

Sposobem usuwania tej wady jest definicja zw. regulującą, np. wysoki: od 170 cm kobiety i od 180 cm mężczyźni.

7. ze względu na to jak (czy dobrze, czy źle) jest określona treść nazwy:

·         jasne – o dobrze określonej treści;

·         niejasne;

Nazwa jest jasna dla użytkownika wtedy i tylko wtedy, gdy potrafi on podać jej treść charakterystyczną (cecha zrelatywizowana dla użytkownika).

Wiele nazw języka potocznego to nazwy niejasne używane intuicyjnie, np. konwalia to nazwa ostra, ale trudno ją scharakteryzować, dlatego jest niejasna.

Aby usunąć tę wadę treściową podaje się definicję treści. W języku botaniki jest to nazwa jasna (na podstawie klucza charakterystyki).

Mogą być też nazwy:

-        niejasne i nieostre, np. bumelant;

-        jasne i nieostre, np. kwadrat.

Żeby wyostrzyć lub wyjaśnić nazwę trzeba ją zdefiniować.

8. ze względu na ilość znaczeń:

·         jednoznaczne;

·         wieloznaczne.

Relacje między zakresami nazw

Zakresy oznaczamy okręgami.

„+” oznacza, że zbiór jest niepusty.