Jednostki zasadniczego (podstawowego, ogólnego) podziału terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej

Podział zasadniczy (podstawowy, ogólny) tworzony jest dla organów terenowych o kompetencjach ogólnych: dla terenowych organów administracji rządowej ogólnej i jednostek samorządu terytorialnego.

 Od 1 stycznia 1999r. W Polsce obowiązuje zasadniczy trójstopniowy podział terytorialny. Podział ten został wprowadzony Ustawa z dnia 24 lipca 1998r. O wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa.

 Jednostkami zasadniczego podziału terytorialnego w Polsce są: gminy, powiaty, województwa.

GMINA

Od 1990 r. w Polsce gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego. O ustroju gminy stanowi jej statut. Gmina może być gminą wiejską, gminą miejsko-wiejską lub gminą miejską.

Gmina może tworzyć jednostki pomocnicze: sołectwa, dzielnice, osiedla i inne.

Organy gminy:

·         rada gminy – władza uchwałodawcza i kontrolna

·         władza wykonawcza

·         wójt (gmina wiejska)

·         burmistrz (gmina miejska, gmina miejskowiejska)

·         prezydent miasta (gmina miejska na prawach powiatu)

Zadania gminy

Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Zadania te dzielimy na własne – nadane ustawowo i zlecone – przydzielane przez władze państwowe.

Gmina realizuje wszystkie zadania niezastrzeżone do kompetencji innych jednostek samorządu terytorialnego (powiat, województwo samorządowe).

Mieszkańcy uczestniczą w sprawowaniu władzy na terenie swojej gminy poprzez głosowanie: w wyborach samorządowych oraz referendum lokalnym lub za pośrednictwem organów gminy.

Gmina realizuje dwa rodzaje zadań: własne i zlecone.

Zadania własne

Są to zadania publiczne wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego, które służą zaspokojeniu potrzeb wspólnoty samorządowej. Mogą one być:

a) obowiązkowe – gmina nie może zrezygnować z ich realizacji, musi zapewnić w budżecie środki na ich realizowanie; przyczyna: dążenie do zapewnienia mieszkańcom świadczeń publicznych o charakterze elementarnym;

b) fakultatywne – gmina realizuje je w takim zakresie, w jakim jest to możliwe ze względu na środki posiadane w budżecie oraz lokalne potrzeby (samodzielnie na własną odpowiedzialność z własnego budżetu).

Zadania własne obejmują sprawy:

·         ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej,

·         gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego,

·         wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymaniu czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadków komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz,

·         lokalnego transportu zbiorowego,

·         ochrony zdrowia,

·         pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych,

·         gminnego budownictwa mieszkaniowego,

·         edukacji publicznej,

·         kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,

·         kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych,

·         targowisk i hal targowych,

·         zieleni gminnej i zadrzewnej,

·         cmentarzy gminnych,

·         porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego,

·         utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,

·         polityki prorodzinnej, w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej,

·         wspierania i upowszechniania idei samorządowej,

·         promocji gminy,

·         współpracy z organizacjami pozarządowymi,

·         współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw.

Zadania zlecone

Są to inne zadania publiczne wynikające z uzasadnionych potrzeb państwa ustawowo zlecone do wykonania jednostkom samorządu terytorialnego. Są:

a) przekazywane na mocy regulacji ustawowej;

b) przekazywane w drodze porozumień między jednostką samorządu terytorialnego a administracją rządową.

POWIAT

Powiat (w Polsce) – jednostka samorządu terytorialnego II stopnia i podziału administracyjnego, obejmująca część obszaru województwa. Ich funkcjonowanie reguluje ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 1998 r. Nr 91, poz. 578).

Potocznie stosuje się często terminy powiat ziemski i powiat grodzki. Rozróżnienie takie nie znajduje jednak podstaw w ustawie o samorządzie powiatowym. Bardziej poprawne jest mówienie o powiatach, czyli jednostkach samorządu obejmujących kilka gmin i posiadających własne organy, omówione w ustawie, oraz o miastach na prawach powiatu, w których organy samorządu gminnego wypełniają również zadania i kompetencje przewidziane w ustawodawstwie dla samorządu powiatowego.

Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie:

·         edukacji publicznej

·         promocji i ochrony zdrowia

·         pomocy społecznej

·         polityki prorodzinnej

·         wspierania osób niepełnosprawnych,

·         transportu zbiorowego i dróg publicznych,

·         kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,

·         kultury fizycznej i turystyki,

·         geodezji, kartografii i katastru,

·         gospodarki nieruchomościami,

·         administracji architektoniczno-budowlanej,

·         gospodarki wodnej,

·         ochrony środowiska i przyrody,

·         rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,

·         porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,

·         ochrony przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania powiatowego magazynu przeciwpowodziowego, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska,

·         przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy,

·         ochrony praw konsumenta,

·         utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,

·         obronności,

·         promocji powiatu,

·         współpracy z organizacjami pozarządowymi.

Do zadań publicznych powiatu należy również zapewnienie wykonywania określonych w ustawach zadań i kompetencji kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży.

Ustawy mogą określać inne zadania powiatu.

Ustawy mogą określać niektóre sprawy należące do zakresu działania powiatu jako zadania z zakresu administracji rządowej, wykonywane przez powiat.

Powiat na uzasadniony wniosek zainteresowanej gminy przekazuje jej zadania z zakresu swojej właściwości na warunkach ustalonych w porozumieniu.

Zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gmin.

Ustawy mogą nakładać na powiat obowiązek wykonywania zadań z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów.

Władzę uchwałodawczą w powiecie sprawuje rada powiatu, a władzą wykonawczą jest zarząd powiatu, na czele którego stoi starosta, natomiast organami kontrolnymi są komisje stałe i doraźne. Komisje wyłaniane są spośród członków rady powiatu i kontrolują działania władzy wykonawczej. Obligatoryjnie musi istnieć jedna komisja- rewizyjna( do kontroli spraw finansowych), komisje doraźne są powoływane w sytuacjach nagłych. W mieście na prawach powiatu ich zadania wykonują odpowiednio rada miasta i prezydent miasta oraz komisje stałe i doraźne.

Kompetencje starosty i zarządu powiatu po reformie administracji z 1999 r.:

·         podejmowanie decyzji w zakresie

·         edukacji publicznej (szkoły ponadgimnazjalne)

·         ochrony zdrowia (szpitale rejonowe, powiatowe)

·         transportu na terenie powiatu (współfinansowanie lokalnych linii autobusowych, np. miejskich przedsiębiorstw komunikacji w miastach na prawach powiatu)

·         opieki nad drogami publicznymi powiatowymi

·         geodezji

·         gospodarki nieruchomościami

·         ochrony środowiska

·         porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli

·         przeciwdziałania bezrobociu

·         obronności

·         pomocy społecznej

·         wydawania zezwoleń na podejmowanie pracy przez cudzoziemców

·         zwalczania klęsk żywiołowych oraz organizowania pomocy na szczeblu powiatowym

·         rejestracji pojazdów oraz wydawanie praw jazdy (patrz Tablica rejestracyjna)

 WOJEWÓDZTWO

Województwo – jednostka podziału administracyjnego wyższego stopnia w Polsce, od 1990 r. jednostka zasadniczego podziału terytorialnego dla administracji rządowej, od 1999 r. także jednostka samorządu terytorialnego.

Podział kraju na województwa ma swoje korzenie w okresie rozbicia dzielnicowego, stąd ich zróżnicowanie pod względem wielkości w czasach I Rzeczypospolitej. Pierwsze województwa powstawały na przełomie XIV i XV w. Pierwotnie były to samodzielne zgromadzenia wojskowe na określonych terenach Polski, którymi zarządzali wyznaczani przez władcę wojewodowie - od: wodzić woje.

Status województwa reguluje w Polsce ustawa o samorządzie województwa z dnia 5 czerwca 1998 (Dz. U. z 1998 r. Nr 91, poz. 576, tekst jednolity Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 z pózn. zm).

Reforma administracyjna, która weszła w życie 1 stycznia 1999, ustanowiła 16 nowych województw. Celem tej reformy było utworzenie większych regionów, które mogłyby konkurować z innymi regionami po wstąpieniu do Unii Europejskiej (zobacz: NUTS). Dotychczasowe województwa były zbyt małe, by efektywnie wykorzystywać środki finansowe i zarządzać terytorium województwa.