Choroby zawodowe - praca zaliczeniowa

Choroba zawodowa jest pojęciem lekarsko-prawnym. Według definicji obowiązującej w Polsce za choroby zawodowe uważa się choroby określone w wykazie chorób zawodowych, jeżeli zostały spowodowane działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy.

         W Polsce istnieje określony tryb rozpoznawania i stwierdzania choroby zawodowej. Orzecznictwo lekarskie w zakresie chorób zawodowych mogą wykonywać lekarze posiadający szczególne kwalifikacje określone przez ministra zdrowia. Orzeczenie lekarskie nie jest decyzją administracyjną i nie może być przedmiotem odwołania ani skargi.

Tryb rozpoznawania i stwierdzania choroby zawodowej reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 listopada 1983 r. w sprawie chorób zawodowych. Wykaz chorób zawodowych obejmujący 20 pozycji stanowi załącznik do tego rozporządzenia.

Do głównych grup chorób zawodowych zalicza się:

·         Zatrucia ostre albo przewlekłe lub ich następstwa wywołane przez wymienione w tym wykazie substancje chemiczne.

·         Gorączka metaliczna.

·         Pylice płuc.

·         Choroby opłucnej lub osierdzia wywołane pyłem azbestu.

·         Przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli wywołane narażeniem na pyły lub gazy drażniące

·         Astma oskrzelowa.

·         Zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych.

·         Ostre uogólnione reakcje alergiczne.

·         Byssinoza.

·         Beryloza.

·         Choroby płuc wywołane pyłem metali twardych.

·         Alergiczny nieżyt nosa.

·         Zapalenie obrzękowe krtani o podłożu alergicznym.

·         Przedziurawienie przegrody nosa wywołane substancjami o działaniu żrącym lub drażniącym.

·         Przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym, trwającym co najmniej 20 lat.

·         Choroby wywołane działaniem promieniowania jonizującego.

·         Nowotwory złośliwe powstałe w następstwie działania czynników występujących w środowisku pracy, uznanych za rakotwórcze u ludzi.

·         Choroby skóry.

·         Przewlekłe choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy.

·         Przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego wywołane sposobem wykonywania pracy.

·         Obustronny trwały ubytek słuchu typu ślimakowego spowodowany hałasem,

·         Zespół wibracyjny

·         Choroby wywołane pracą w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego.

·         Choroby wywołane działaniem wysokich albo niskich temperatur otoczenia

·         Choroby układu wzrokowego wywołane czynnikami fizycznymi, chemicznymi lub biologicznymi.

·         Choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa.

         W ostatnich 25 latach liczba stwierdzanych rocznie nowych zachorowań na choroby zawodowe i współczynnik zapadalności na 100 tys. zatrudnionych uległy podwojeniu. Liczba nowych zachorowań w latach 90. uległa stabilizacji i rocznie stwierdzano około 11.000 nowych przypadków.
         Od wielu lat w strukturze zapadalności na choroby zawodowe czołowe miejsce zajmuje 7 chorób. Stanowią one około 90% ogólnej zapadalności na choroby zawodowe i na przestrzeni ostatniego dwudziestolecia zmieniała się w statystyce jedynie kolejność pozycji.

         Warunkiem rozpoznana choroby zawodowej jest ustalenie związku przyczynowego między czynnikami szkodliwymi lub uciążliwymi środowiska pracy a stanem zdrowia pracownika, a ponadto dana choroba musi być wymieniona w wykazie chorób zawodowych. Ustalenie tego związku przyczynowego winno być oparte na zasadzie przeważającego prawdopodobieństwa, a nie niemożliwości wykluczenia.

Profilaką chorób zawodowych zajmuje higiena pracy. Jej głównym zadaniem jest wszechstronnie pojęta kontrola ryzyka związanego ze szkodliwościami środowiska pracy i minimalizacja tego ryzyka w możliwym do osiągnięcia zakresie. Realizacja tego zadania polega na identyfikacji czynników szkodliwych, ocenie stopnia zagrożenia oraz wskazaniu metod i działań prowadzących do ograniczenia tego zagrożenia. Do tego celu służą pomiary stężeń i natężeń czynników szkodliwych. Wartość tych pomiarów zależy od poprawnej metody i strategii ich wykonania. Częstotliwość pomiarów winna być zróżnicowana w zależności od występujących na stanowiskach pracy wahań stężeń i natężeń czynników szkodliwych. Teoretycznie warunki pracy są oceniane jako bezpieczne, jeśli wyniki pomiarów czynników szkodliwych nie przekraczają najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń (NDS i NDN).        
W profilaktyce chorób zawodowych ważne miejsce zajmuje także fizjologia pracy i ergonomia. Fizjologia pracy zajmuje się reakcją organizmu na takie obciążenia związane z pracą, jak:
wysiłek fizyczny, praca zmianowa, niekorzystny mikroklimat, które nie są normowane przez wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń.
Głównym zadaniem ergonomii jest natomiast właściwa organizacja materialnego środowiska pracy oraz przystosowanie maszyn i urządzeń do możliwości psychofizycznych pracownika, a także dostosowanie pracownika do warunków środowiska pracy.

Natomiast za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie powodujące uraz u osoby poszkodowanej, wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w związku z pracą:

·         podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności albo poleceń przełożonych

·         podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności będących w interesie zakładu, nawet bez polecenia

·         w czasie pozostawania w dyspozycji zakładu pracy w drodze między siedzibą zakładu pracy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stanowiska pracy.

Na równi z wypadkami przy pracy traktuje się - w zakresie uprawnień do świadczeń wypadek, któremu pracownik uległ:

·         w czasie trwania podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone wyżej, chyba że wypadek został spowodowany postępowaniem pracownika,

·         które nie pozostawało w związku z wykonywaniem powierzonych mu zdań,

·         w związku z odbywaniem służby w zakładowych i resortowych formacjach samoobrony albo w związku z przynależnością do obowiązkowej lub ochotniczej straży pożarnej działającej w zakładzie pracy

W Polsce w około 30% przypadków wydarzeniem powodującym wypadek przy pracy był upadek, natomiast uderzenie (w tym przygniecenie przez przemieszczane czynniki materialne, maszyny i urządzenia) było wydarzeniem powodującym ok. 22% wypadków.

Analizując zaistniałe wypadki przy pracy z punktu widzenia przyczyn, na 1. miejscu należy wymienić nieprawidłowe zachowanie się pracownika, stanowiące ponad 50% przyczyn wypadków. Niewłaściwa organizacja pracy, będąc przyczyną 14,2% wypadków, zajmuje 2. miejsce. Na 3. miejscu jako przyczynę występowania wypadków należy podać niewłaściwy stan czynnika materialnego, który miał bezpośredni wpływ na wystąpienie 12,4% wypadków przy pracy.

 Sposoby postępowania w razie wypadku określono w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 20 stycznia 2004 r zmieniające rozporządzenie w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy, natomiast sposób dokumentowania wyników badań i ustaleń powypadkowych zawarto w rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 września 2004 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy. Dz.U. nr227, poz.2298.

Do celów statystycznych stosuje się odpowiednie miary zwane wskaźnikami wypadkowości. Podstawowe wskaźniki to wskaźniki częstości i ciężkości wypadków. Wskaźniki częstości przedstawiają stosunek liczby wypadków do liczby zatrudnionych, przepracowanych roboczogodzin, dniówek, wielkości produkcji itp. Do najczęściej spotykanych wskaźników częstości należą wskaźniki przedstawiające liczbę wypadków w stosunku do przepracowanych roboczogodzin oraz do liczby zatrudnionych.

Wypadki przy pracy jako zdarzenia prowadzące do urazów lub utraty życia są przedmiotem szczególnej uwagi zarówno zespołów kierujących przedsiębiorstwami, zarządzających gospodarką narodową, jak i polityków. Na szczeblu zarządzania państwem wiedza o wypadkach oparta jest na danych gromadzonych w statystykach wypadków przy pracy.
Dane do statystyk państwowych zbierane są za pomocą statystycznych kart wypadków (SKW), zbudowanych na podstawie statystycznego modelu wypadku. W zakresie zarządzania bezpieczeństwem w zakładzie pracy wiedza o wypadkach opiera się na zakładowych rejestrach wypadków i wiedzy zawartej w protokołach sporządzanych przez zespoły powypadkowe.

Statystyczne karty wypadków wypełniane są przez osoby prawne, osoby fizyczne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej oraz jednostki prowadzące działalność gospodarczą. W SKW umieszcza się informacje dotyczące zakładu pracy, poszkodowanego, ogólne informacje o wypadku i jego skutkach, przyczynach i okolicznościach wypadku. Przez „okoliczności wypadku” rozumie się warunki, środowisko pracy lub cechy przedmiotów oraz ludzi, które sprzyjają występowaniu przyczyn wypadków lub umożliwiają ich zaistnienie.

Celem badania wypadków jest działanie wyjaśniające powstawanie wypadków i określające ich przyczyny, a także stanowiące podstawę do projektowania działań profilaktycznych i zmniejszających koszty ponoszone przez pracodawcę. W tym celu po zgłoszeniu wypadku powołuje się zespół powypadkowy, który  ma za zadanie ustalenie przyczyn i okoliczności wypadku. Zgłoszeniu podlega każdy wypadek, który wystąpił w pracy. Obowiązkiem każdego pracownika jest zgłoszenie informacji o wypadku. Dotyczy to zarówno pracownika, który uległ wypadkowi (o ile pozwala na to stan jego zdrowia), jak również każdego kto zauważył wypadek lub dowiedział się o jego wystąpieniu. Badanie przyczyn wypadku zarządza pracodawca. On też zawiadamia inspektora pracy oraz prokuratora o każdym wypadku śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym.

         Wypadki śmiertelne, ciężkie i zbiorowe bada kierownik zakładowej służby bhp oraz zakładowy społeczny inspektor pracy, natomiast pozostałe wypadki - pracownik zakładowej służby bhp oraz oddziałowy lub wydziałowy społeczny inspektor pracy.
W przedsiębiorstwach, w których nie działa służba bhp, w badaniu wypadków uczestniczy pracodawca lub pracownik tego przedsiębiorstwa bądź  wyspecjalizowana osoba trzecia, której pracodawca polecił wykonywanie zadań służby bhp.

Celem ustalenia przyczyn i okoliczności wypadku należy przeprowadzić oględziny miejsca wypadku, przesłuchać poszkodowanego i świadków oraz uporządkować fakty i określić najbardziej prawdopodobne przyczyny wydarzenia.

 Na ustalenie przyczyn i okoliczności wypadku składa się:

·         przeprowadzenie oględzin miejsca wypadku

·         przesłuchanie poszkodowanego i świadków

·         uporządkowanie faktów i określenie najbardziej prawdopodobnych przyczyn wydarzenia.

         Celem oględzin miejsca wypadku jest zebranie wszelkich informacji o warunkach wykonywania zadania oraz o okolicznościach, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku. Szczególnie istotne jest zabezpieczenie śladów, zebranie instrukcji i innych dokumentów określających warunki pracy lub postępowanie osób, wykonanie fotografii i/lub szkiców miejsca wypadku, zebranie wstępnej informacji od poszkodowanego lub świadków oraz ustalenie prac, które były wykonywane podczas wypadku i przed nim. Wyniki wymienionych działań należy udokumentować protokołem z oględzin miejsca wypadku.

         Przesłuchanie osób bezpośrednio uczestniczących w wypadku należy przeprowadzić, jeśli to jest możliwe, w ciągu 24 godzin od chwili wydarzenia. Zeznania świadków mogą być bowiem obciążone niedoskonałością pamięci ludzkiej. Na wstępie przesłuchania ustala się tożsamość świadka i udziela mu wyjaśnień o celu przesłuchania, a następnie pozyskuje się informacje o przebiegu i szczegółach dotyczących zdarzenia. Po sporządzeniu protokołu z przesłuchania przedstawia się go świadkowi do przeczytania i podpisu.

         Uporządkowanie faktów i wybór prawdopodobnej przyczyny wydarzenia polega na porównywaniu faktów z oględzin i informacji zebranych od świadków wydarzenia. Po uporządkowaniu faktów powinniśmy otrzymać sekwencyjny przebieg zdarzeń poprzedzających powstanie wypadku. Określenie kolejności zdarzeń w powiązaniu z obowiązkami kierownictwa i pracowników oraz normami bezpieczeństwa pozwala ustalić rodzaj wydarzenia powodującego wypadek i przyczyny jego wystąpienia.

         Dokumentowanie wypadku polega na sporządzeniu protokołu wypadku oraz statystycznej karty wypadku. Do sporządzenia protokołu powypadkowego jest konieczne ustalenie przyczyn i okoliczności zaistniałego wypadku. W opisie przyczyn i okoliczności należy uwzględnić wszystkie błędy, które bezpośrednio lub pośrednio przyczyniły się do powstania wypadku. Za błędy uważa się zarówno niewłaściwie wykonane działania i czynności, jak również zaniechanie działań pożądanych.

Bibliografia:

·         Rocznik statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2000. Warszawa, GUS 2001

·         Artykuły znajdujące się na stronie internetowej Centralnego Instytutu Ochrony Pracy